Board meeting European Civic Forum en workshop
Maandag 13 juli 2015 was Wouter Breedt Bruijn van Netwerk Democratie aanwezig bij de Board Meeting van het European Civic Forum (ECF) in Lissabon. Een bijeenkomst die samenviel met het tweede trainingsweekend van het Create / React programma georganiseerd door de internationale organisatie European Alternatives en het Portugese Academia Cidadã. Een weekend dat in het teken stond van community building waarbij de straten, wijken en buitensteden van Lissabon zorgden voor het podium van deze training.
Create / React Programm
De training in Lissabon was de tweede in een reeks van zes die aankomend jaar door heel Europa plaatsvinden. Elk weekend staat in het teken van een andere manier van hedendaags activisme. Tijdens de Kick-off van het programma, die plaatsvond in Berlijn afgelopen juni, ging het over online actievoeren en de worsteling met privacy rechten in een steeds verder digitaliserende wereld. In Lissabon was de training gericht op community building. Hoe vorm je een gemeenschap die daadwerkelijk in staat is om zaken in beweging te zetten en aan te passen aan gedeelde wensen? Een thema dat zich uitstekend leent om met een internationale groep ervaringen uit te wisselen en actueel is door een individualiserende en personaliserende samenleving, en dat aansluit bij het werk waar Netwerk Democratie zich mee bezighoudt, door betrokkenheid bij de Burgertop Amsterdam en de civic-crowdfunding website Voorjebuurt.nl
De training begon in de oudste openbare bibliotheek van Lissabon aan de Rua Saco. Een plek die al eeuwenlang zorgt voor verbinding tussen personen en kennis in deze prachtige stad. Een instituut dat in de huidige samenleving zijn totale waarde nog niet verloren heeft, maar ook niet meer de centrale rol vervult die het in minder gedigitaliseerde tijden heeft gespeeld. De verbindende factor was op deze dag duidelijk aanwezig, aangezien de bibliotheek diende als de plek waar de groep elkaar leerde kennen en het onderwerp werd geïntroduceerd en verkend.
Tijdens de daaropvolgende zonovergoten en “verantwoorde” stadswandeling, de “Lisbon Sustainable Walking Tour”, ontdekten wij in kleine groepen de meer contemporaine issues van Lissabon. Een van de meest opvallende was de leegstand in de wijken van het centrum. Deze leegstand kent twee oorzaken. Gebouwen rondom de grote pleinen staan leeg doordat grote vastgoedeigenaren met de waarde aan het speculeren zijn. Er werd ons uitgelegd dat deze panden tegen relatief lage prijzen zijn opgekocht waarna vervolgens deze voormalige woonwijk werd omgebouwd tot een potentieel horecagebied. Het opkomend toerisme laat de prijzen stijgen, maar met de verkoop wordt gewacht. Er wonen om deze reden meer daklozen op het plein, dan mensen in de huizen aan het plein.
De arbeidershuizen en werkplaatsen in de kleine straten net buiten het centrum zijn daarentegen verloederd en de kleine winkeleigenaren en handarbeiders zijn vertrokken naar de nieuwere wijken in de stad waar meer werk te vinden is. De buitenwijken van de stad hebben geen patent op deze pull-factor. Ook het buitenland is de afgelopen jaren voor veel jonge Portugezen steeds aantrekkelijker geworden. Ondanks het toerisme kunnen delen van de (binnen)stad verlaten voorkomen. Deze wijken vormen het oude hart van de stad Lissabon en behoren tot het cultureel erfgoed.
In deze oude straten van het centrum ontmoetten wij een aantal jonge ondernemers die niet voor een vlucht gekozen hebben maar aan een toekomst voor hun wijk werken. Door middel van het gezamenlijk opkopen van leegstaande oude winkelruimtes voorkomen zij verdergaande leegstand en creëren zij hun eigen werkgelegenheid. De gemeenschapszin wordt bijvoorbeeld versterkt door middel van het gezamenlijk organiseren van een plaatselijke markt, waar lokale bedrijven hun producten kunnen verkopen. Zo proberen ze een evenement neer te zetten die deze leeggelopen wijk een nieuwe terugkerende trekpleister geeft. De bevindingen van deze “Lisbon Sustainable Walking Tour” werden na afloop aan de hand van groepspresentaties doorgesproken. Een prachtige manier om meer van de stad te ontdekken en tegelijkertijd na te denken over leefomstandigheden en problemen rondom hedendaags toerisme.
Het vervolg van het trainingsprogramma vond plaats in de buitenwijk Sacavém, gelegen op een steenworp afstand van het vliegveld. Deze wijk werd voornamelijk bevolkt door mensen met een Angolese achtergrond. Een buurthuis zorgde deze dagen voor het podium voor het uitwisselen van ideeën over het vormen van gemeenschap en gedeeld eigenaarschap. De wijk, die zo’n vijftien jaar geleden was gebouwd, heeft een beruchte status. De commerciële busbedrijven van Lissabon hebben tot voor kort deze wijk ontweken. Het busbedrijf vond het lange tijd te gevaarlijk om een lijn door de wijk te laten lopen. Pas afgelopen jaar is hier verandering in gekomen, waardoor de bewoners van de wijk deels uit hun isolement zijn gekomen.
Een groot project was gericht op het veranderen van het imago. Een imago waardoor de inwoners van deze wijk al met een-nul achter stonden
Het omleggen van de buslijn is onderdeel geweest van een plan om de wijk beter op de kaart te zetten. Een groot project was gericht op het veranderen van het imago. Een imago waardoor de inwoners van deze wijk al met een-nul achter stonden Op een ‘streetart’ project werd groot ingezet en met succes. Beroemde graffiti-artiesten uit Europa werden ingevlogen om de muren van deze wijk te versieren. Het is de hoofdreden geweest van het feit dat er zo waar toeristen zo nu en dan de wijk opzoeken om de kunst te bewonderen. Als je op internet een zoekopdracht naar de wijk intoetst, verschijnt de huizenhoge kunst direct op je scherm. Een groot verschil met de artikelen over schietpartijen en statistieken over huizenhoge werkeloosheid en criminaliteit die voorheen je browser vulde.
De rondleiding langs de kunstwerken veranderde al snel in een gezellig buurtfeest. De lokale bevolking ontving ons hartelijk. Een biertje werd ons in de hand gedrukt en een groot deel van de middag besteedden wij aan het luisteren naar persoonlijke geschiedenissen en het voetballen met de lokale jeugd. Het stond niet geheel gepland, maar het was een waardige toevoeging aan de dag en gaf een beter beeld van de wijk dan een rondleiding had kunnen bewerkstelligen.
Ondanks het lawaai van de zojuist opgestegen vliegtuigen die buiten de gesprekken om de minuut verstoorden, kon er binnen in het buurthuis verder worden gesproken met woordvoerders van lokale Portugese projecten. De eerste dag bestond grotendeels uit een kennismaking met deze projecten,de dag daarop werd gerichter gewerkt in werkgroepen met betrekking tot specifieke onderwerpen met als thema gemeenschapszin.
De Aga Khan Foundation houdt zich bezig met projecten om de lokale overheden te steunen in het creëren van betrokkenheid en inclusie van voornamelijk immigranten. Een project waarbij de werknemers voor een langdurige periode in een gemeenschap blijven en laten zien wat er door middel van samenwerking kan veranderen in de buurt.
Een andere werkgroep werd verzorgd door vertegenwoordigers van Tamera. Een van oorsprong Duitse organisatie die in Portugal plek heeft gevonden om een eigen gemeenschap vanuit niks op te bouwen. Een gemeenschap die de samenleving waaruit zij voortkomt achter zich laat en verder wil als een zelfvoorzienend dorp. Het ‘eco-village’ Temara is te vinden op een paar uur rijden van Lissabon. Het is een combinatie van de vrije en spirituele jaren zeventig gedachten met moderne techniek, waardoor ze onder andere een eigen meer hebben kunnen creëren. Dit is een geheel andere manier van community building, waarbij sociale banden voornamelijk moeten worden gecreëerd in plaats van gerepareerd.
Het trainingsweekend bood een aantal mooie inzichten in de omgang met diverse issues in het hedendaagse Portugal. Het onderdeel uitmaken van een internationale groep kritische en activistische jongeren zorgden voor een katalyserende werking van mijn gedachten. Ook de armoedige omstandigheden in de wijk Sacavém maakten grote indruk. Een indruk die wordt verstoord door het enthousiasme waarmee de inwoners je ontvangen, waardoor je met tegenstrijdige indrukken huiswaarts keert.
Door Wouter Breedt Bruijn
