Auteur: Hugo Hartkamp
De afgelopen maanden is er vanuit Netwerk Democratie onderzoek gedaan naar de context waarbinnen digitale deliberatieve burgerparticipatie invloed kan hebben op beleid- en besluitvorming van lokaal bestuur. Het onderzoek vond plaats in het kader van een afstudeeronderzoek van Hugo Hartkamp bij de Universiteit Utrecht en werd uitgevoerd tijdens zijn stage bij Netwerk Democratie. Onderzocht is onder welke voorwaarden digitale deliberatieve burgerparticipatie democratisch gelegitimeerd kan worden zodat de participatie ook daadwerkelijk invloed heeft op beleid- en besluitvorming. Voor het onderzoek zijn verschillende netwerkbijeenkomsten bijgewoond die werden georganiseerd door Democratie in Actie en Netwerk Democratie. Daarnaast zijn interviews uitgevoerd bij diverse gemeenten en provincies en is de Provinciedeal Zuid-Holland geanalyseerd. Je kunt de scriptie De burger aan zet hier odwnloaden.
Democratische gelegitimeerde digitale deliberatieve participatie
Digitale deliberatieve burgerparticipatie kan alleen invloed hebben op democratische processen als beleid- en besluitvorming, als de participatievorm zelf ook democratische legitimiteit bezit. De democratische legitimiteit kan worden verdeeld in drie verschillende legitimiteitsvormen: input-, throughput- en outputlegitimiteit. Inputlegitimiteit verwijst naar het legitiem vormgeven van de digitale deliberatieve burgerparticipatie. Digitale deliberatieve burgerparticipatie moet in die zin toegankelijk, inclusief en transparant zijn. De kwaliteit van de digitale deliberatie staat centraal in de throughputlegitimiteit. Van belang is de manier waarop een onderwerp of vraagstuk wordt gepresenteerd op het digitale deliberatieve platform, welk deelnemend publiek erbij wordt betrokken en op welke manier en de deliberatieve mogelijkheden die worden geboden binnen het digitale deliberatieve participatietraject. Tot slot moet er binnen de outputlegitimiteit sprake zijn van een goede inbedding van de digitale deliberatieve participatie. Dit betekent dat er sprake moet zijn van een koppeling van de digitale participatie aan beleid- en besluitvorming en dat er ook ruimte moet zijn om daadwerkelijk invloed te kunnen genereren.
Belangrijke rol voor de ambtelijke organisatie
Uit het onderzoek kwam naar voren dat vooral de transparantie over de verwachtingen, spelregels en bevoegdheden binnen het digitale deliberatieve participatietraject en een goede communicatie, zowel intern als extern, belangrijk zijn om de democratische legitimiteit te kunnen waarborgen. Er ontstaat als het ware een driehoeksrelatie, een ‘communicatiedriehoek’. De drie actoren binnen deze relatie, het lokale bestuur en de politiek, de ambtelijk organisatie en het deelnemende publiek kunnen elkaar versterken in het waarborgen van de democratische legitimiteit. Burgers kunnen naar de ambtelijke organisatie communiceren hoe zij het digitale deliberatieve participatietraject ervaren. Ook kunnen zij aan de lokale politiek en bestuur terugkoppelen waar de behoeften liggen voor vervolgstappen als gevolg van de digitale deliberatieve participatie. Lokale politiek en het lokale bestuur moeten naar burgers en de ambtelijke organisatie communiceren wat de verwachtingen en spelregels zijn met betrekking tot de invloed ruimte. De ambtelijke organisatie staat tussen de burgers en het lokale bestuur en politiek in en moet servicegericht communiceren richting beide actoren. Zij zijn als het ware de schakel tussen het lokale bestuur dat gaat over de beleid- en besluitvorming en de inwoners die worden betrokken bij de beleid- en besluitvorming door de digitale deliberatieve participatie.
De aard van digitale deliberatie vraagt van de faciliterende organisatie een grote verantwoordelijkheid en aandacht. Doordat de deliberatie digitaal is, moet de lokale overheid heel duidelijk zijn over het digitale participatietraject en communicatie over de deelname van de burger. Digitale deliberatie vraagt veel moderatie om de structuur en kwaliteit van de digitale deliberatie te kunnen waarborgen. Voor een lokale overheid betekent dit dat digitale deliberatieve participatie veel tijd, geld, capaciteit en energie eist. Lokale overheden moeten meer tijd steken in het ontwikkelen van een servicegerichte organisatie wanneer het digitale deliberatieve participatietrajecten uitzet. Dit betekent dat er tijd moet worden gestoken in een cultuurverandering indien nodig, voldoende capaciteit op de werkvloer en genoeg financiële middelen om de digitale deliberatieve participatie te bekostigen. Ook dient er een actieve communicatie te worden opgezet richting het lokale bestuur en de lokale politiek en de burgers.
Bestuurlijke dekking
Tot slot kan een digitaal deliberatief participatietraject nog zoveel kwalitatieve input geven, zonder bestuurlijke dekking kan het geen invloed hebben op beleid- en besluitvorming. In een aantal onderzochte lokale overheden bleek dat de lokale politieke organen invloed hadden op de uitkomsten van een digitaal deliberatief participatietraject in de beleid- en besluitvorming. Dit wordt gelegitimeerd door het democratische gehalte van de organen, echter is het voor de invloed op beleid- en besluitvorming en de democratische legitimiteit van het digitale deliberatieve participatietraject niet bevorderlijk als er een instabiele situatie ontstaat waarin onduidelijk is wat er met de uitkomsten gaat gebeuren. Het is voor lokale overheden belangrijk om van tevoren afspraken te maken over de rolverdeling tussen de lokale politiek en de lokale bevolking die deelneemt aan een digitaal deliberatief participatietraject. Een term die vaak terugkomt in deze context is ‘bestuurlijke dekking’. Het lokale bestuur en de lokale politiek zal zich moeten committeren aan de uitkomsten van de digitale deliberatieve participatie.
Tot slot
Digitale deliberatieve burgerparticipatie wordt steeds vaker gebruikt als digitale participatievorm. De participatievorm zorgt voor meer kwalitatieve input voor beleid- en besluitvorming waardoor beleid effectiever kan worden vormgegeven. Om deze digitale participatievorm goed te kunnen organiseren moet er aan verschillende voorwaarden worden voldaan om de democratische legitimiteit te waarborgen. Ondanks dat burgers aan zet zijn in een digitaal deliberatief participatietraject aan zet zijn, rust er een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de lokale overheid. Zowel op organisatorisch, bestuurlijk en politiek gebied. Een sterke interne organisatie en communicatie tussen burgers, ambtenarij en bestuur en politiek is fundamenteel om de democratische legitimiteit te kunnen waarborgen.
Lees hier de scriptie De burger aan zet: Een onderzoek naar de democratische legitimiteit van digitale deliberatieve participatieplatformen in beleid- en besluitvorming van lokaal bestuur.
Beeld: Mohamed Hassan
