Een woningcomplex ontworpen met de toekomstige bewoners, een wijkraad die haar eigen beleid maakt, een decentraal nieuwsplatform dat de lokale journalistiek versterkt. Dit zijn voorbeelden van vele inspirerende initiatieven die de burger mee laten beslissen over de identiteit van hun stad. Initiatieven zoals deze zijn niet nieuw, zo wijst Jaap Koen Bijma naar de traditie van ‘bottum-up’ initiatieven in de kleine dorpen in Friesland. Nu, anno 2018, blijken er steden steeds meer instrumenten te liggen om burgers en vrijwilligers te faciliteren om zich voor het algemeen belang te kunnen inzetten. Om deze initiatieven in kaart te brengen en om te onderzoeken hoe gelijkwaardige samenwerking tussen burgers en overheid eruit kan zien, spraken we op 15 mei jongstleden over verscheidene projecten tijdens het evenement ‘Co-creatie in de stad’ in Pakhuis de Zwijger.
Geschreven door Tim Beijer
De potentie van co-creatie
Hoewel de Nederlandse democratie in een goede staat is, is er toch ruimte voor verbetering. Gemeente Amsterdam heeft met dit inzicht de nieuwe positie ‘projectleider participatieve democratie’ (Derk Logemann) in het leven geroepen. Het doel van de gemeente is om kennis uit de maatschappij aan te trekken om zo beter gedragen plannen te ontwikkelen. Maar Amsterdam is niet de eerste gemeente die dergelijke initiatieven onderneemt. Zo vertelde Liesbeth van de Wetering over het initiatief dat de gemeente Groningen heeft ondernomen genaamd de ‘Coöperatieve Wijkraad’. Het initiatief laat de bewoners van de Groningse Oosterparkwijk beslissingen maken over hun wijk in gesprek met de raadsleden. Dit gebeurt door middel van een wijkraad, bestaande uit elf willekeurige gelote inwoners, zes raadsleden met daaromheen een wijkpanel van vierhonderd gelote burgers die digitaal meedenken en als klankbord dienen. Het resultaat is uiterst positief. De wijkraad mag zelf bepalen waar ze het over willen hebben binnen hun wijk en de gemeente neemt de besluiten van de Coöperatieve Wijkraad over op een vertrouwensbasis. Door de focus te leggen op het faciliteren van de dialoog binnen de wijk met alle bewoners, wordt er een discussie teweeg gebracht onder de wijkbewoners over de huidige ontwikkelingen in de wijk en de bestuurlijke acties daarop. Ook de gemeente Hellendoorn is erin geslaagd om haar burgers te betrekken bij de bestuurlijke besluiten. Met de introductie van de ‘CultuurCaravaan’ stelt de gemeente burgers in staat mee te beslissen over de prioriteiten binnen de cultuursector van de gemeente. Zo vertelden Anja van den Dolder en Karin Zomer hoe zij met dit initiatief niet alleen een nieuwe rol formuleerden voor burgers maar ook voor de gemeente zelf. Ze ondervonden dat het er niet om gaat om simpelweg de cultuurvisie bij burgers neer te leggen, maar dat juist de gemeente moet worden uitgedaagd om met een nieuwe visie te komen. Bovendien dient er van tevoren goed worden uitgezocht waar burgers eigenlijk om gevraagd worden, wat überhaupt ‘cultuur’ is en hoe het besluitvormingsproces vorm kan worden gegeven. De verschillende stappen in het proces kunnen worden bekeken op Hellendoorningesprek.nl.
Dat het veel waarde heeft om samenwerking met bewoners serieus te nemen, bleek ook uit andere aanwezige initiatieven. Zo heeft de architect Fulco Treffers in samenwerking met de toekomstige bewoners het concept ‘Space-s’ ontwikkeld. Door middel van social media wisten de ontwikkelaars waardevolle informatie te vergaren over de wensen van de bewoners, zo gaven de bewoners aan dat ze wensen hadden over de compositie van de bewoners, de beheervorm en het uitzicht. Punten, geeft Fulco toe, waar hij niet meteen een nadruk op had gelegd. Neem het Enschedese initiatief ‘Newsroom Enschede’. In samenwerking met lokale vrijwilligers, TV Enshede FM en de krant Tubantia, weet de organisatie effectief informatie uit stad en streek te vergaren. Zo zeiden Henk ten Harkel en Flip van Willigen dat ze goed doordachte onderzoeksjournalistiek kunnen te leveren door middel van dit netwerk. Het initiatief fungeert tevens als een platform om problemen en gedachten onder de Enschedeërs te pijlen. Iets waar het gemeentebestuur dankbaar gebruik van maakt. Ideeën zoals deze laten zien dat organisaties veel informatie kunnen vergaren door gebruik te maken van het collectieve ‘brein’ van een groep.
Co-creatie vraagt niet alleen om nieuwe werkwijzen, maar ook de durf om ‘outside the box’ te denken. Dit werd geïllustreerd door cultuurcentrum DOOR dat een platform bied voor kunst, cultuur, muziek en vrijwilligers. Masja Ottenheim vertelde dat het succes van de plek met name behaald werd door het initiatief niet binnen de bestaande kaders proberen te plaatsen en door weg te blijven van het labellen van de vrijwilligers van DOOR. Hierdoor is DOOR succesvol in het integreren van mensen met verschillende achtergronden. De implicaties van zo’n flexibele aanpak zijn dat mensen zich meer betrokken voelen bij het project, omdat ze worden ingedeeld op basis van kunde niet hun achtergrond. Zo heeft het cultuurcentrum de kennis en kunde van haar vrijwilligers kunnen combineren om DOOR tot een levendige ontmoetingsplek te ontwikkelen. Openbaar Beleven aan de andere kant, pakt de projecten letterlijk dichter bij huis aan. In samenwerking met verschillende buurtbewoners, is de organisatie van Petra van Houdt erin geslaagd om sociale cohesie in de wijk te bevorderen. De oplossing? Het transformeren van de openbare ruimte voor de woonhuizen van een lege plaats tot een tuin voor- en onderhouden door de omwonende.
Het begint met een initiatief
Op plekken waar de beleidsmaker dichter bij de bewoner staat, zoals in een kleinere gemeentes, is het relatief makkelijker om initiatieven voor te leggen aan bestuurders. Momenteel oogt het echter, dat de bestuurder verder verwijderd is van de burger in veel gemeentes. Dit kan zorgen voor problemen met het nemen en voorleggen van burgerinitiatieven. Om dit probleem tegen te gaan, is Jaap Koen Bijma, samen met de organisatie Democratische Vernieuwing, bezig om bewoners van de gemeente IJlst en Heeg mee te laten beslissen over de democratische ontwikkelingen in hun gemeenschap. Een van de problemen die Jaap Koen ondervindt is de kloof die bestaat tussen de vrijwilligers die initiatief nemen, en diegene die een project leiden. Veel terrein zou gewonnen kunnen worden als deze mensen dichter bij elkaar zouden worden gebracht, om zo een project tot een succes the laten komen. Burgers zijn echter niet de enige die soms een helpende hand nodig hebben. Door de concurrentie met grotere (landelijke) partijen kan het voor de lokale politieke partijen lastig zijn om een initiatief volledig te ontwikkelen. Om de lokale politieke initiatieven te stimuleren heeft Sjors Heerdink ‘de Initiatief Fabriek’ opgezet. De organisatie zet lokale politici aan om initiatieven te ontwikkelen, zo kan een lokale partij, zonder toegang tot een groot politiek budget, politieke ervaring en tijd, alsnog initiatieven realiseren. De bovengenoemde organisaties maken kleine initiatieven mogelijk zonder het groot en omslachtig bestuursorgaan te gebruiken. Zo zegt Fulco Treffers dat het juist kleinschaligheid van een project eraan bijdraagt tot succes.
Mogelijke problemen
Tijdens de avond hebben de sprekers een aantal problemen aangekaart die ondervonden worden tijdens het opzetten en uitvoeren van burgerinitiatieven. Eén daarvan is het rigide besturingssysteem van de plaatselijke en landelijke overheid dat niet per se ingesteld is op ‘bottum up’ initiatieven. Over het algemeen zijn er vaste procedures aan het opzetten van een initiatief verbonden, waardoor er weinig ruimte voor fouten is. Ook vanuit de projecten zelf kunnen problemen plaatsvinden, zo moet men langdurig vrijwilligers aan blijven trekken om een project te laten slagen. Daarnaast is er het financiële aspect waar een initiatief kapot op kan lopen. Het verkrijgen van het gewenste budget kan lastig zijn als men een gedecentraliseerd project start. Kortom, het ondernemen van een dergelijk initiatief kan lastig zijn. Lastig, maar niet onmogelijk. De aanwezige sprekers hebben ons laten zien dat co-creatie elke keer weer een leerproces is, een waarin overheden steeds beter leren faciliteren in plaats van enkel te besturen.
Het evenement ‘Co-creatie in de stad’ is een evenement in de reeks ‘New Democracy’, waar we spreken over nieuwe ideeën, initiatieven en ontwikkelingen op het gebied van de democratie. De video opname van de avond kun je terugkijken op de programmapagina van Co-creatie in de stad.
