In het najaar 2019 startte het Verwey-Jonker Instituut met medewerking van Netwerk Democratie een onderzoek naar de persoonlijke verhalen van burgers die hun vertrouwen in de democratische rechtstaat en haar instituties verliezen. Het hoofddoel van het onderzoek was om zicht te krijgen op wat mensen bedoelen als ze zich tegen de overheid keren of insituties wantrouwen.
Voor het ondezoek werden diepte interviews gehouden met 41 burgers en 11 experts. Hierin werd geen representativiteit nagestreefd, maar was het doel om de persoonlijke verhalen en ervaringen van burgers met een gebrek aan vertrouwen in instituties in beeld te brengen.
Het rapport biedt zicht op verschillende redenen voor wantrouwen. De narratieven van respondenten concentreren zich rondom vijf thema’s:
- Onzichtbaarheid van de overheid. Referend aan het beeld van de overheid die steeds verder van burgers af is komen te staan.
- Onzichtbaarheid van de burger. Het gevoel niet gezien te worden door de overheid. Ze vinden dat de menselijke maat is verdwenen in het contact met de overheid en dat de overheid niet weet wat er leeft in de samenleving.
- Ongelijke behandeling. Onvrede voorgestuwd door een wij-zij-gevoel, waarbij ‘wij’ zich achtergesteld voelt of het gevoel heeft dat andere groepen bevoordeeld worden.
- Het niet horen van de burger. Respondenten voelen zich niet gehoord, zowel bij besluitvorming waarbij zij rechtstreeks partij zijn als bij besluitvorming die zich meer op landelijk niveau afspeelt.
- Incompetentie. Respondenten geven aan ambtenaren, politici en bestuurders incompetent te vinden en wordt de politici een gebrek aan visie verweten.
Uit het onderzoek blijkt dat persoonlijke ervaringen met de overheid en haar instituties een doorslaggevende rol spelen bij het ontstaan van wantrouwen. In een interview in Trouw stelt Verwey-Jonker Instuut onderzoeker Eliane Smits van Waesberghe dat: “Het wantrouwen wordt gevoed door digitalisering. De burger weet niet waar hij terecht kan met zijn verhaal en ziet een overheid die geïnteresseerd is in een systeem en niet in mensen. Ook heeft hij het gevoel niet betrokken te worden bij besluiten.” Voor het herstel van vertrouwen ligt er veel kans voor verbetering bij ‘gezien en gehoord’ worden.
- Link naar het artikel in Trouw ‘Verwey-Jonker Instituut: De boze burger is goed maar eenzijdig geïnformeerd ‘.
- Download de samenvatting van het rapport op de website van het Verwey-Jonker Instituut.
